dinsdag 1 mei 2012 / NRC.NEXT /

Staatloos / Citizens of Nowhere

De regering bedriegt ons

De regering bedriegt ons Datum: 01-mei-2012 Bron: NRC.NEXT Pagina: Zin Auteurs: Voor het 'Museum van de Bezetting' in het oude centrum van Riga hoort een groep Spaanse toeristen een ongewoon verhaal. Stadsgids Alexander vertelt hun zijn versie van de geschiedenis, en die is duidelijk anders dan de officiële Letse lezing van de gebeurtenissen tussen Letland en de Sovjet-Unie. Alexander Fileij (23) is fel gekant tegen het beeld dat de Letse regering van de Sovjet-periode schetst: ,,Iedereen doet alsof deze periode de zwartste uit de geschiedenis is, maar Letland heeft nooit zo'n grote economische bloei gekend als toen! Iedereen ging naar school, dingen waren goed geregeld. Ik begrijp niet hoe Letland dat nu allemaal kan ontkennen." Alexander is zoon van een Oekraïense vader en Wit-Russische moeder. Zij trokken jaren geleden naar Letland om te werken in de fabrieken van Riga. Alexander werd daar in 1988 geboren en, samen met de hele Russisch sprekende gemeenschap, werd hij 'niet-burger' in 1991. ,,Het is natuurlijk heel vreemd dat ik geen burger van Letland ben. Ik spreek vloeiend Lets, heb nooit ergens anders gewoond. De politiek van Letland is ontzettend oneerlijk. Al die Russisch sprekenden, die hard hebben gewerkt om dit land op te bouwen, en hun kinderen, kunnen niet stemmen en hebben daarmee totaal geen invloed op de toekomst van dit land." Letland biedt niet-burgers de mogelijkheid te naturaliseren door een examen te doen. Alexander is echter vastberaden dit niet te doen. ,,Ik vind dat de regering ons heeft bedrogen. Toen Letland onafhankelijk wilde worden, werd er een rooskleurig beeld van een sterk en saamhorig Letland voorgespiegeld. Een dag na de onafhankelijkheid ontdekten alle Russisch sprekenden dat ze werden uitgesloten van het Letse staatsburgerschap. Ik zal mij niet verlagen door zo'n belachelijk examen te doen." Op de onwil om te naturaliseren, kunnen niet-burgers volgens Alexander niet worden aangesproken. ,,Naast de Letse regering is de Europese Unie verantwoordelijk voor de beruchte Letse nationaliteitswetgeving", zegt Alexander gedecideerd. ,,Letland mocht alleen lid worden van de Europese Unie als het onder andere zijn 'niet-burgers' de kans gaf om staatsburger te worden. Maar deze test is geen oplossing. Ik ben een excellente student aan de universiteit; moet ik dan gaan bewijzen dat ik inderdaad Lets spreek en schrijf? En, moet ik me conformeren aan een versie van de geschiedenis waarin wij worden afgeschilderd als bezetters? Dat gaat me veel te ver. Wij zouden gewoon burgerschap moeten krijgen, zonder zo'n test. Dat de Europese Unie daarmee akkoord is gegaan, verbaast mij echt." Zonder stemrecht kan Alexander als niet-burger toch een redelijk leven opbouwen. Zijn situatie is niet te vergelijken met staatlozen elders in de wereld, die vaak elk recht ontberen. Alexander studeert linguïstiek, werkt daarnaast als stadsgids en kan reizen als hij wil. ,,Ik kan hier in Letland gemakkelijk overleven, maar dat betekent niet dat het daarmee minder erg is dat wij met zovelen worden uitgesloten van volwaardige burgerrechten." Rusland probeert tegenwoordig de Letse niet-burgers te overtuigen om Russisch staatsburger te worden. Veel ouderen in het oosten van Letland grijpen deze kans, omdat ze dan op eerdere leeftijd een pensioen van Rusland krijgen. Maar Alexander heeft er geen interesse in. ,,Letland is mijn thuis, ik ben hier geboren en mijn hele familie woont hier. Er is maar één reden waarom ik zou naturaliseren tot Let: dat is als ik echt de politiek in zou gaan. Nu ben ik ook al lid van de politieke groepering 'Voor Mensenrechten in een Verenigd Letland'." Alexander kan zich alleen niet kandidaat stellen, omdat hij niet-burger is. ,,De laatste twintig jaar zijn er ontzettend vaak verkiezingen geweest - regeringen maken vaak de termijn niet af - maar de kleur van de macht verandert niet." Alexander vindt dat de samenleving ongezond is als de Russisch sprekende gemeenschap uitgesloten blijft van stemrecht. ,,We zouden de mogelijkheid moeten hebben om te stemmen zodat we verandering kunnen brengen. Als ik het gevoel heb dat ik echt iets kan betekenen, dan zal ik meteen het naturalisatie-examen doen en me kandidaat stellen om de politiek in te gaan." Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 werd Letland onafhankelijk. Alles wat herinnerde aan de Sovjets moest wijken voor een nieuw Lets nationalisme. Bijna de helft van de bevolking sprak Russisch. De regering koos voor een aparte oplossing voor haar Russisch sprekende burgers. Zij kregen de status van 'niet-burger' - met een paspoort waarin staat 'Burger van de voormalige Sovjet-Unie'. Er leven nu 326.906 niet-burgers in Letland, ongeveer 15 procent van de bevolking. Niet-burgers hebben dezelfde economische en sociale rechten en moeten ook belasting betalen, maar ze hebben geen stemrecht en daarmee wordt hun elke invloed op de politiek in Letland ontzegd. Als niet-burger ben je bovendien uitgesloten van beroepen als rechter, bisschop of politieagent. In de hoofdstad Riga is ongeveer 50 procent van de inwoners niet-burger. Niet-burgers zijn de staatlozen van Letland. De Letse regering vindt dit onzin: ,,Niet-burgers zijn geen burgers, maar ook geen vreemdelingen of staatlozen. Het zijn mensen met een speciale juridische status." Niet-burgers kunnen naturaliseren door een examen af te leggen, waarin hun kennis wordt getoetst van de Letse taal en geschiedenis. Niet alle niet-burgers maken zich druk om hun speciale juridische status. De tegenstanders, onder wie Alexander, zijn goed georganiseerd en laten van zich horen.