Evelien Vehof

In de afgelopen twee jaar interviewden we zo'n vijftig staatlozen. Stuk voor stuk mensen die graag burgerschap zouden willen hebben. Tijdens het onderzoek stuitten we ook op het opmerkelijke verhaal van Mike Gogulski, voormalig Amerikaan in Slowakije. Via zijn weblog kwamen we met hem in contact. Gogulski wil zijn verhaal graag delen en we zoeken hem op in Bratislava. Hij haalt ons op bij een café in het centrum. Het is 15 graden onder nul, er is bijna niemand op straat, zo koud is het. Op weg naar zijn appartement koopt hij nog een voorraadje sigaretten. Mike is in 2008 bewust staatloos geworden. ,,Ik kan het iedereen aanraden, echt", vertelt hij te midden van ronkende computers en volle asbakken in de kleine huiskamer. ,,Waarom zou je onderdeel willen zijn van de grootste en meest criminele organisaties ter wereld? Want dat zijn natiestaten in mijn ogen." In 1997 bedacht Mike voor het eerst dat hij uit Amerika weg wilde. ,,Ik was van plan om te emigreren, een andere nationaliteit aan te vragen en vervolgens mijn Amerikaans burgerschap op te zeggen. Toen de VS in 2003 voor de tweede keer Irak binnenviel, wist ik het zeker: Ik wilde mijzelf in elk opzicht losmaken van het Amerikaanse rijk. Ik wilde mijn burgerschap kwijt, ongeacht of ik van een ander land burgerschap zou krijgen." Mike verdiepte zich in de procedures en nationaliteitswetgeving. Hij had na een rondreis door Europa besloten niet terug te gaan naar de Verenigde Staten en vestigde zich in Slowakije. In de VS zelf was het simpelweg onmogelijk geweest om zijn burgerschap op te zeggen. ,,Met alle ingevulde papieren onder mijn arm ben ik naar de Amerikaanse ambassade hier in Bratislava gegaan. Ze vroegen mij natuurlijk of ik wel zeker was van mijn besluit en ze onderzochten of ik gek was, of onder invloed. Ik ben alle tests goed doorgekomen, gelukkig." Twee weken na zijn bezoek ontving Mike een certificaat dat verklaarde dat hij geen Amerikaans staatsburger meer was, samen met zijn ongeldig gemaakte paspoort. Mike was opgelucht. ,,Ik was eindelijk niet meer verbonden met de staat die zulke vreselijke dingen doet in de wereld. Geen Amerikaan meer en burger van geen enkel land! Die natiestaten, daar moeten we sowieso vanaf. Noem me een anarchist." Hoe de wereld dan wel georganiseerd moet worden, weet hij nog niet. ,,Ik zou het liefst zien dat er een staat voor ieder mens was. Maar mensen zouden zich ook kunnen organiseren per woonblok of wijk. Er is altijd wel een dokter, een klusjesman, een leraar binnen zo'n groep. Je draagt zorg voor elkaar zonder inmenging van een staat." Helaas voor Gogulski, moest hij toch een erkend identiteitsbewijs hebben om te kunnen overleven in deze wereld. Hij vroeg bij de Slowaakse vreemdelingendienst een paspoort voor staatlozen aan. ,,Nu heb ik een officieel '1954 Convention' reisdocument voor staatlozen, waarmee ik in ieder geval binnen het Schengen gebied vrij kan reizen. Daarbuiten moet ik een visum aanvragen, ook voor Amerika. Ik weet niet of ik ooit nog terug wil gaan naar mijn oude land, want ik vertrouw die staat voor geen cent. Stel dat ze me toch oppakken voor het feit dat ik hen de rug heb toegekeerd?" In 2007, bij zijn besluit om staatloos te worden, heeft Mike direct een website opgericht. ,,Ten eerste omdat ik graag wilde vertellen over mijn keuze en hoe het allemaal in zijn werk zou gaan, maar ook als een soort stok achter te deur. Ik kon niet meer terug, want de hele wereld kon op mijn website lezen dat ik het echt ging doen." Hij krijgt ook nu nog veel reacties via zijn website. Van Amerikanen die hun burgerschap willen opzeggen tot vragen van mensen die erover denken om staatloos te worden. ,,Ik help ze zo goed als ik kan. Het eerste wat ik mensen adviseer is dat ze de situatie in hun land moeten onderzoeken. Kunnen ze bijvoorbeeld wel een reisdocument voor staatlozen krijgen? Zonder papieren ben je namelijk nergens in deze wereld, je moet wel realistisch blijven." Mike steekt de zoveelste sigaret op. ,,Ik wil graag duidelijk maken dat je mijn situatie absoluut niet moet vergelijken met die van het gros van de 12 miljoen staatlozen. De meesten hebben er niet voor gekozen, worden heel slecht behandeld en kunnen geen kant op. In die zin ben ik wel bevoorrecht. Ik heb een verblijfsvergunning, een huis, ik werk als freelance vertaler en ik kan goed in mijn levensonderhoud voorzien. Het is voor mij een van de beste keuzes die ik ooit gemaakt heb." Dit is het laatste verhaal in de serie over staatloosheid. Kijk voor meer info opwww.citizensofnowhere.net Kun je staatloos worden als je dat zelf wilt? In Nederland kun je alleen de Nederlandse nationaliteit verliezen als je een andere nationaliteit hebt aangenomen. Dus staatloos worden kan niet als je Nederlander bent. Wil je toch net als Mike Gogulski je burgerschap kwijt en staatloos worden? Dan zul je een omweg moeten maken: je moet eerst een nationaliteit van een land zien te krijgen dat jou toestaat om je weer te ontdoen van die nationaliteit; daarna moet je je Nederlanderschap opzeggen en vervolgens die nieuwe nationaliteit ook nog eens ongeldig laten maken. Als bewust staatloze is het handig om wel een '1954 Convention' reisdocument, speciaal voor staatlozen, te hebben. Er zullen immers altijd momenten zijn dat je je moet kunnen identificeren. Dit document is voor zover bekend nog nooit in Nederland afgegeven. Er zijn beroemde gevallen bekend van 'bewuste staatlozen' zoals Albert Einstein, die bij zijn aankomst in Amerika zijn Duitse staatsb